Amisom ma kufsi haween ayay u timid mise kaalmo nabadeed ?

 Qalinka: Mowliid Xaaji Cabdi

Fadeexo ceebeed, dambi culus, mahadho aan harrin, yax-yax, dullinimo, bah-dilid, gaboodfal, jirka ganacsi dumar iyo inkaar culus ayaa todobaadkan ka soo yeertey Soomaaliya, waxay qaylo dhaan ka timid hay’ad u dooda xuquuqd aadmiga oo lagu magacaabo Human rights watch, tiiyo qaylo culus ka soo saartey kufsiga ay ku kacayaan ciidamada Afrika ka socda ee Soomaaliya ku sugan kuwaasi oo haween caruur dhaley, kuwa gashaanti ah iyo saqiiro isugu jira dharka ka dhigay ka dibna xoog iyo xeelad ku kufsaday.

Dhaqanka Soomaalida kufsigu wuxuu ka joogaa heer foolxumo oo reero isku baabi’i jireen tiiyoo colaada ka aloosanta gabdho abaahiska ay socon jirtey mudo aad u fog.

Kufsiga hadda la soo wariyey wuu ka duwan yahay kufsigii iyo xoog ku galmoodkii ka dhex dhici jirey Soomaalida hadda waxaa ceeb iyo dambi dusha u saaran yahay ciidamada Afrikaanka ee Soomaalida aan lagala tashan imaanshahooda kuwaasi oo falalkooda dhaqanka xun ee cudurka iyo fasahaadka huwan ay Soomaalida u horseedeen siyaasiyiinta iyo kooxaha fashilka siyaasadeed iyo kan wadaninimo uu ka dhamaaday ee xalka looga la’yahay Soomaaliya.

Kuma koobna eedu Al-Shabaab oo kaliya in dalka loo loogo cadow kala duwan oo ay ka mid tahay kufsiga hadda taagan ee gabdhaha da’doodu ka yar tahay 15-ka raggu faylka ka galayaan, waxaa eedeeda iyo dambigeeda dusha u saaran yahay oo aanay sinnaba uga harreyn inta siyaasi sheegata ee haatan xil sare iyo mid hoose ka haysa maamul dawladeed iyo mid gobol oo inay isku tanaasulaan oo ay heshiiyaan xal-na u helaan khilaafkooda siyaasadeed iyo is eeg-eegashada qolo qolada ku saleysan ay noqotey mid gabi dheer ka dhacday, horseedna ka dhigtey foolxumadan, kuwa kale oo horay dhacay iyo kuwa cusub oo soo socda inta lagu jiro dullimadan.

Ka sokow haween kufsiga ay ku kaceen ciidamada AMISOM waxaa hareer socota cawaaqib xumada caafimaad ee ka dhalanaysa kufsiga haweenka ha ahaado mid xoog iyo mid xeelad kale loo adeegsaday, waayo ciidamada ka socda Afrikaanka dalalkooda waxaa si ba’an u saameeyey cudurka dilaaga ah ee AIDS-ka shaki iyo doodna kama jiro in ciidamadaasi ay ka buuxaan kuwa cudurka la nool ayna tahay macquul inay ku talaalaan hablaha ay xoogeen ama kuwa shilimaadka hunguri xeryahooda ugu dhacay.

Deeq bixiyeyaashu qayb ayay dambigan ka yihiin

Dalalka deeqaha bixiya ee magaca Soomaaliyeed ku bixiya dhaqaalaha ay isticmaalaan ciidamada AMISOM waxay qayb ka noqon doonaan cawaaqibka iyo xisaabtanka ka imaan doona kufsiga hablaha Soomaaliyeed, maadama dhaqaalihii laga ururiyey dadkooda canshuurta bixiya ee dawladahoodu siiyeen ciidamada AMISOM lagu dhibaateeyey laguna kufsaday haween ay ka mid yihiin gabdho saqiiro ah taasi oo ah dambi caalami ah una baahan xisaabtan iyo dad u dhaqdhaqaaqa ilaa cadaalada la horkeeno manaxayaasha ku kacay falalkan bini’aadamtinimada ka dhanka ah.

Ciidamada Gafanaha ah ee hilbaha hablaha Soomaaliyeed fiiqanaya waxaa looga fadhiyaa dawladaha ay ka socdaan in wadamada deeqaha bixiyaa ku cadaadiyaan in la mariyo jidka cadaalada ayna mutaan wixii ay kasbadee.

Wadamada midowga Yurub, Mareykanka, kuwa kale ee reer Yurub, kuwa Islaamka iyo guud ahaan dalalka deeqaha ku bixiya hawlgalka AMISOM waxaa looga fadhiyaa inay ku cadaadiyaan dawladaha ciidankoodu ku sugan yihiin Soomaaliya inay banaanka soo dhigaan saraakiisha iyo ciidamada ku kacay falalkan cawaanimada ah ee lidiga ku ah xuquuqda aadmiga.

Dawlada Soomaaliya

Daah ma saarna in xiligan Soomaalidu meel kasta oo ay joogto nimaad dawladeed oo wax diidi kara waxna dhaliili kara aanu u jirin, isla markaana siyaasi kasta uu fiirsanayo dantiisa gaarka ah iyo hamigiisa xukun, balse dawlada haatan u magacaaban dalka waxaa looga fadhiyaa inay arrinkan si adag uga istaagto go’aan cad ayna bareeraheeda muujisaa ayna dalbataa sidii cadaalada loo horkeeni lahaa dambiilayaasha ku kacay falalkan foosha xun, ayna taariikhda isku qoraan ragga hogaamiya qaybaha dawlada.

Shacabka Soomaaliyeed

Shacabka Soomaaliyeed meel kasta oo uu joogo waxaa laga doonayaa inay arintan u istaagaan ayna qaadaan talaabo kasta oo ay ku muujinayaan caradooda ayna u xirtaan marada sidii cadaalada loo horkeeni lahaa cawaanta gabdhaha Soomaaliyeed sharaf dilka kula kacay.

Dadka qurbaha ku sugan, ururada xuquuqda aadmiga u dooda, kuwa haweenka, kuwa bulshada, fanaaniinta iyo saxaafadda waxaa looga baahan yahay inay qaadaan olole lagu muujinayo baahida in cadaalada la horkeeno gaboodfalkan ka dhanka ah hablaha Soomaaliyeed, isla markaana looga hortagi lahaa kuwa soo socda ee ay ku kacayaan ciidamada seetada iyo dabarka aan laheyn ee ku caweynaya cawro-feydka haweenka Soomaaliyeed.

Erey naaxinta:

Gaboodfal =Tacadi

Dabar ama seeto= xarig ama xakameyn
cawro-feyd= dhar ka qaadid xoog ah

Gafane= dhiqle noole xoolaha sida geela jirka ka cuna

  

Mowliid Xaaji Cabdi: