Soomaalidu ma calan bay leedahay?

       Qalinka:Mowliid Xaaji Cabdi

Su’aashan marka qofku arko wuxuu niyada iska leeyahay calankii buluuga ahaa xidigta shanta gees lahaa aaway?, mise waa riyoonayaa oo calan ma jiro?mise wuxu ninku soo qorayo ayaa qubxi iyo naxli ah?

Haddaba inta aanay su’aalahaasi maskaxdaada ku soo dhicin iswaydii horta inta calan ee dalka gobol, degmo iyo tuulo suran, waxaan ku soo dhawnahay inaan ka calamo badanno 52 gobol ee dalka Mareykanka oo ay ku nool yihiin dad ka badan 313 milyan oo qof, kuwaasi oo leh diimo kala duwan, kala midab duwan, kala dhaqan durugsan, kala cirqi ama isir duwan, laakiin waxay innagu dhaamaan haddii runta la isagu tago hal calan oo ah kan diilamaha cas iyo xidigaha badan leh olo ay isugu biyo shubtaan, cudud ciidan, lacag, hal baasaboor, dawlad dhexe oo awood leh, baarlaman, gole sare, garsoor, iyo hal aragti oo ah “Ameerikaan ayaannnu nahay “ taasi oo ah mid ka dhaxeysa.

Saaka markii aan salaada subax tukaday ka dib oo aan indha-indhaynayey wararka dalkii hooyo iyo kuwa dunida ku soo kordhay saacadihii jiifka aan ku jiray waxaa meelihii aan eegay ka mid ahaa barta facebook, wixii iigu badnaa wuxuu ahaa calanka Soomaaliya oo dad badan soo qoreen “Hambalyo”, kuwa kale oo ku badashey sawir muuqaalka (profile picture) iyo kuwa  badan oo ku soo liqdaaray ardaaga la isku arko (Home Status), iyadoo qaarkood calanka dhar ahaan ugu labisan yihiin, hadalka maalinta calanka Soomaaliyeed ee October 12 aad eyey u badney waxaase niyada iiga soo dhacay oo “oo kaalay maradan buluuga ah ee la diirtay, haddana la jeexjeexay, oo kaaga darane laga kala yaacay oo marooyin kale laga door biday maxaa saaka laga dhibayaa oo looga dhiggayaa calan dad leh”?.

Su’aashaasi markii ay igu soo maaxatay ayey haddana igu dhalatey inaan qormo kooban ka qoro oo dadka bal su’aalo “Soomaalidu ma calan bay leedahay”?

Sababta su’aasha igu dhalisay waxaa ka mid ahaa; waxaad moodaa in xuska iyo xushmada calanka inay ku kooban tahay oo kaliya 12-ka October oo shaley ama beri aan dan iyo heelo laga laheyn ama laga lahaan doonin oo qofkii maanta hadal hayaa berri calanka beeshiisu sameystey la arko isagoo ku duuban oo xaflad la taagan ama isku soo sawiraya, isagoo iska hilmaamay calankii uu October 12-keedii geerarka iyo oohinta uu isaga keenayey.

Dhibka ugu weyn ee arintan horseedka u ah waxay tahay ilbaxnimo aan moodnay in calamada wadamada reer Galbeedku gobol gobolka u sameysteen aan ku dayanno si loo minguuriyo in gobol kasta uu calan yeesho, waxaase dadka arintan gadaal ka riixaya ka muuqata inaanay akhrin ama baarin taariikhda dalalkaasi iyo wixii keenay in calammo kala gooni ah la sameysto.

Ugu horeyn dadka hadda inagu shubaya in gobol kasta iyo tuulo kasta oo ka mid ah dalka calan gaar ah sameysato waxay tusaale u qaataan oo ay xusaan “Dalka Mareykanka gobol kasta calan buu leeyahay”.

Hagaag ma xuma in Taxes iyo New York oo Mareykanka ah calan gooni ah kiiba uu leeyahay laakiin waxay ilowsan yihiin Soomaalideenna la jilbaysan kala qaybinta iyo kala qoqobka in askariga Mareykanka ah marka uu tago Afgaanistaan, marka uu tago Ciraaq ama hadii uu tago Haiti tuutaha uu sito calanka dalkiisa ayaa garabka uga dhegan ee kan Taxes iyo New York uguma dhegana.

Si kale aan kuu fahamsiiyee haddii aad u qaadato in shaqadaasi ay tahay mid dibada wadanka ah oo dalka gudihiisa ay xoog ku leedahay adeegsiga calanka gobolada, waxaan kaloo kuu soo bandhigayaa cadeyn kale, ciyaaraha kubada cagta ee gobolada Mareykanka  ee loo yaqaan MSL (Major league soccer) hadii ay ciyaarayaan LA Galaxy ama New York Red Bulls calanka Los Angles iyo kan New York garabka uguma dheganee kan wadanka ayaa u suran gacanta midig, waliba ogow waxay matalayaan gobollo, ogaan lahaayaa, yaa  yiraahda tuulada reer Qansax iyo reer Maygaag ayaa kubad wada ciyaaru lahaa mid kasta maryo calan la iigu sheegay ayey funaanadaha ku soo xardhan lahaayeen, iyagoo ka faani lahaa calanka maanta loo marxaboonayo.

Tusaale haddii aan innooga dhigteen gobol hebel dalkaasi calan ayuu gaar u leeyahay haddana maxaad u soo minguurin waydeen arimaha kor ku xusan sheekadu ma la jiifaayanaa banaan, la joojiyaana banaan baa.?.

Docda kale dadkan kala diimaha, dhaqanka iyo luuqadaha duwan ee malaayiinta qof ee tusaalaha ay innooga dhigayaan dadka la ordaya in tuulo kastaa calan gooni ah yeelato waxay iska indho tirayaan colaadihii xumaa ee ka dhacay shucuubtaas sida dagaaladii Waqooyiga iyo Koonfurta Mareykanka, dagaaladii Yurub, dagaaladii Scotland iyo England, kuwii 1-aad iyo 2-aad, ee ay ku nafta waayeen malaayiinta qof, kana badan iska daa inta Soomaali dagaalada sokeeye kaga dhimat’e xitaa dadka Soomaalida dhimatey iyo kuwa nool.

Bal u fiirso Yurub oo ay ka dhex dhaceen colaadihii ugu xumaa dunida ayaa maanta midowday oo sameystey hal midow (Midowga Yurub), oo leh calan guud, Baarlaman, lacag, madaxweyne iyo shuruuc kale oo badan oo ay ogaadeen inay midnimada ku haboon tahay, markaa ayaa Soomaalida oo dagaalada sokeeye ee danaha fog laga leeyahay dhexmareen ee ay ku dhinteen in ka yar 200 kun waxay hadda ku sugan tahay in iska daa waxwada qabsi qofkii qof ka soo horbaxa sida Dad qalatadii la isku soo boodo.

Ugu dambeyntii  xuska iyo xushmadu calanku waxaan doodi ka jirin inaanay laheyn maalin u gaar ah laakiin uu yahay calanku sumad ku suntan qof kasta oo Soomaali ah meeshii uu doono ha ku noolaadee ama jinsiyadii uu doono ha qaatee, oo jacaylka loo muujinayo aanu ku ekaan maalintan 12-ka October ee calan dhar ahaanta loogu labisanayo berina calan gobol loo muraaro dilaacayo sheekaduna waxay ku soo biyo shubanaysaa “Calanka ciyaarta halaga daayo”.

Mahadsanidiin: